Æрæджы Дзæуджыхъæуы фынддæсæм астæуккаг скъолайы уыдис диссаджы мадзал – «Этнокультурон хъомылад бинонты æхсæн». Сарæзтой йæ ирон æвзаджы ахуыргæнджытæ Джиоты Мæдинæ æмæ Мæргъиты Циалæ, амонгæ та йæ кодтой Дзасохты Иринæ æмæ психолог Габысаты Мæдинæ.
Хуынд æрцыдысты ардæм Промышленнон районы «Аланты ныхас»-ы сæрдар, хæсты ветеран Карсанаты Владимир, Дыгъуызты Алыксандр, районы сылгоймæгты советы сæрдар Таутиаты Минтæ æмæ Терчыфале районы сылгоймæгты советы сæрдар Коцойты Заремæ.
«Фыццаджыдæр, сывæллон хъуамæ зона йæ мадæлон æвзаг, ирон æгъдау. Ас адæймагыл хъуыды кæнын, йæ дзырдæн ын аргъ кæнын, хистæры ныхас æнæкъуылымпыйæ æххæст кæнын – уыдон сты бинонты æхсæн хъомылады бындур», – дзырдтой нæ хистæртæ.
Уымæ гæсгæ, культурæ кæцыфæнды адæмыхæттыты ‘хсæн дæр гуырын кæны бинонты, ныййарджыты уарзондзинад сывæллонмæ, хистæрмæ хъусын, фыдæлтæ нын цы рæсугъд æгъдау ныууагътой, уый æххæст кæнын.
2024 аз нæ бæстæйы Президент Владимир Путин рахуыдта бинонты аз. Бинонтæ ахуыр кæнынц æмбарынадыл, искæмæ йе ’ххуысы къух бадарын, уæздан, æнæхин уæвын æмæ рæстудæй цæрыныл.
Фыдæлтæ-иу афтæ дзырдтой: «Фыдвæдæй æвæд – хуыздæр». Æмæ ацы скъолайы ирон æвзаджы ахуыргæнджытæ, æмткæй райсгæйæ, иууылдæр, сæ сæргъы – хъомылады хайады сæргълæууæг Хъалæгаты Фатимæ, афтæмæй архайынц, цæмæй скъолайæ рацæуæг фæсивæдмæ карз ныхас ма ‘рхауа. Афтæ дæр ма дзырдтой нæ фыдæлтæ: «Бæлас талайæ тасы», «Сывæллоны цæуыл сахуыр кæнай, уый кæндзæн йæ зæронды бонмæ».
Хистæр фæлтæрæй сæрмагондæй ничи ахуыр кодта æгъдауыл, æгъдæутты чингуытæ нын нæ уыдис, фæлæ нæ куырыхон хистæртыл ахуыр кодтам æмæ фæсмойнаг не стæм абон.
Дæсæм къласы ахуырдзау Шапранова Софья (йæ ахуыргæнæг – Хадыхъаты Ларисæ) зæгъы: «Нæ фыдæлты рæстæджы чызг дардта даргъ къаба, цæмæй йæ цæнгтæ, риу гом ма уыдаиккой. Сæрыл дардтой сæрбæттæн, уымæн æмæ дзыкку йæхимæ исы алы чъизитæ. Хъазтмæ, уазæгуатмæ цæугæйæ, дардтой, разгом къаба, риуæгънæджытæ, камари рон, цыллæ хыз. Куыд зонæм, афтæмæй риуæгънæджытæ æмæ рон дардтой, цæстдзыдæй тæрсгæйæ… Сæрмагондæй быдтой цыллæ хызтæ, хуыдтой рæсугъд нывæфтыд дзабыртæ, суанг ма къухы уæлæрттæ, цæмæй цæсгомæй дарддæр гом мацы уыдаид сылгоймагæй.
Разгæмттæ уыдысты нывæфтыд, арæхдæр сырх хъæдабæ.
Ладо Хахилев нын бæстон радзырдта, æхсæнады адæймаг хъуамæ йæхи куыд дара, цавæр нормæтæ ис ирон æгъдауы, æмæ, кæд 10-æм къласы ахуыр-
дзау йæ зæрдыл бадардта, гуырдзиаг уæвгæйæ, ирон æгъдæуттæ йæ ахуыргæнæг Хадыхъаты Ларисæйы руаджы, уæд уый у æнтыстдзинад.
Чызджытæ хъомыл кодтой æгъдауджын, уæздан, хиуылхæцгæ уæвыныл. Къæйных уæвын, ныййарджытæм æвзæр цæстæнгас дарын, хистæртæм нæ хъусын чызгыл æвæрдтой худинаджы гакк. Æрыгон чызг нæ агуырдта лæппуимæ фембæлын, æргом ныхас кæнын, йæхи фæндтæ тæрын, уый раджы дæр æмæ абон дæр у æгад. Цалынмæ лæппу нæ рахызтаид кафынмæ, стæй чегъре нæ бацамыдтаид, кафынмæ рахиз, зæгъгæ, уæдмæ чызг никæд рацыдаид кафынмæ. Ныр та?! Фæсивæд æмбæлыдысты æрмæст иумæйаг бæрæгбоны, кæнæ æндæр стыр цауы. Уый дæр – цæстæнгасмæ гæсгæ. Æз афтæ нæ зæгъын, цæмæй уыцы рæстæгмæ рахизæм, фæлæ æфсарм, æгъдау, традицитæ æхсызгон хъæуынц абон дæр.
Нæлгоймаг сылгоймагæй æфсæрмы кодта, суанг ма йын йæ ном дæр нæ дзырдта. Сылгоймаг йæ цардæмбалы хуыдта «махон», «сывæллæтты фыд», «уæртæ лæг». Нæлгоймаг та йæм дзырдта йæ чызгон мыггагæй:
«Таутион», «Абиан», «Тхостон» æмæ афтæ дарддæр. Уæд абоны фæсивæдыл цы æрцыдис?!
Хæрзхудинаг та у, ресторанты цы æгъдау сæвæрдтой нæ хистæртæ, уый. Куыд ис гæнæн, цæмæй дæ чызджы ресторанæй рафæндараст кæнай, мæ хæдзар, дам, сæнæфснайд уыдзæн. Фæлæ дæ чызджы, дæ лæппуйы кæцы зæдыл бафæ-
дзæхстай, уый нымад нæу. Суанг ма Мæскуыйæ дæр Фыййаджыбылмæ чын-
дзæхсæвтæ кæнынмæ цæуынц.
Ацы скъола хъомыладон рæзты директоры хæдивæджы разамындæй 2023 азæй кусы «Движение первых»-ы фæлгæты. Йæ сæргълæууæг абоны онг у уæды 10-æм къласы
ахуырдзау Цыбырты Сæрмæт. Уый у, рæзгæ фæсивæды хъомылады фарстатæ чи хынцы, сæ уæгъд рæстæг куыд æрвитынц, уымæ йæ цæст чи дары, сывæллонæн йæ дарддæры царды фæндаг чи амоны, йæ курдиат райхалынмæ йын чи æххуыс кæны, ахæм адæймаг.
Ирон адæмы ‘хсæн 1894 азы фæзынд Ирыстоны хъуыстгонд балеринæ Гæздæнты Алоккæ (Аврорæ). Бинонты бæргæ фæндыд, Аврорæйæ хорз дохтыр куы рауадаид, фæлæ, хъысмæты фæндмæ гæсгæ, ирон хæдæфсарм чызг ссис сценæйы фидауц.
Балетон скъоламæ цингæнгæ ист æрцыд бæрзонд, хæрзконд ирон рæсугъд чызг æмæ йæ ахуыргæнджыты нæ фæсайдта, рауадис дзы, адæм кæй уындмæ бæллыдысты, сценæйы ахæм фидауц. Ирыстоны кафынмæ куы рацыд, уæд Гæздæнты
хистæртæн уый сæ зæрдæмæ нæ фæцыд. Фæлæ уый фæстæ сразы сты, дохтыр нæ, фæлæ дзы балеринæ кæй рауад, ууыл. Ирон сценæйыл цы бирæ кафджытæ æмæ балеринæтæ акафыд, уыдон дæр сæ арæхстдзинадæй кадхæссæг уыдысты Ирыстонæн.
Таутиаты Минтæ, Промышленнон
районы сылгоймæгты советы сæрдар
https://rastdzinad.ru/gazet
